| کد | bk-22537 |
|---|---|
| نوع | کاغذی |
| عنوان | تذکره الکحالین |
| نویسنده | علی بن عیسی الکحالی |
| ناشر | موسسه مطالعات تاریخ پزشکی وابسته به دانشگاه علوم پزشکی ایران |
| محل نشر | تهران |
| سال انتشار | 1387شمسی |
| نوبت چاپ | 1 |
| تعداد جلد | 1 |
| تعداد صفحه | 189 |
| زبان | عربی |
| قطع | وزیری |
| شابک | 978-600-7509-87-6 |
| چکیده |
کتاب تذکره الکحالین نوشته علی بن عیسی الکحالی (درگذشت 400ق) توسط محمدمهدی اصفهانی تصحیح و آماده چاپ شد. موسسه مطالعات تاریخ پزشکی ایران در سال 1387 آن را منتشر کرد. مشخصات آن چنین است: تذکره الکحالین، علی بن عیسی الکحالی، تحقیق محمدمهدی اصفهانی، تهران، موسسه مطالعات تاریخ پزشکی وابسته به دانشگاه علوم پزشکی ایران، 1387، عربی. کد کنگره RE41/ک3 گزارش: تذکره الکحّالین تألیف علی بن عیسی کحال (درگذشت 400ق) کهن‌ترین و مهم‌ترین منبع درباره آراء پزشکان حاذق و متخصص در چشم و در زمینه بیماری‌های چشم است که به زبان عربی نوشته است. مولف در این اثر با استناد به نظریات پزشکان یونانی مثل جالینوس؛ یا پزشکان ایرانی مثل حنین بن اسحاق به معرفی آراء متخصصان و فعالان عرصه چشم پزشکی؛ بررسی بیماری‌های چشم و معرفی داروهای مختلف برای این بیماری پرداخته است. علت تألیف و معنای اسم کتاب: تاریخ تألیف کتاب معلوم نیست اما به تصریح نویسنده به خواهش یکی از دوستان مولف که از او نگارش اثری پیرامون شناخت بیماری‌های چشم و شیوه درمان و معرفی داروهای چشم را درخواست نموده، تألیف شده است. اسم این کتاب تذکره است و تذکره در ادبیات عرب و فرهنگ فارسی به معنای شرح حال و زندگی‌نامه است اما محتوای این اثر درباره شرح حال چشم پزشکان نیست بلکه درباره مسائل چشم پزشکی است. مثل کتاب تذکره الفقهاء نوشته علامه حلی که درباره زندگی‌نامه فقهاء نیست بلکه مسائل دانش فقه از طهارت تا پایان فقه است. دهخدا تذکره را به معنای شرح حال، یادداشت و جواز سفر دانسته است. از این‌رو به نظر می‌رسد در سده‌های سوم تا ششم قمری تذکره در معنای شرح حال کاربرد عمومی و بسامدی نداشته و بعدها در معنای شرح حال بسامد و غلبه پیدا کرده است. بنابراین تذکره در اینجا به معنای یادداشت است از این‌رو تذکره الکحالین به معنی یادداشت‌های چشم پزشکان یا آراء چشم پزشکان است. روش شناسی: چنانکه از مقدمه آن برمی‌آید، این کتاب در پاسخ دوستی نوشته شده که از علی بن عیسی درباره کتاب جالینوس در بیماری‌های چشم پرسیده بوده و مولف از او با عنوان برادر فاضل یاد کرده است. بنابر مقدمه، علی بن عیسی این کتاب را با اختصار و ایجاز، اما با هدف جمع‌آوری اطلاعات درباره همه بیماری‌های چشم تألیف نموده است تا مخاطبان را از مراجعه به کتاب‌های دیگر در این زمینه بی‌نیاز گرداند. روش کلی علی بن عیسی در کتاب آن است که ابتدا بیماری و سپس راه معالجه آن را بیان می‌کند. بیشترین تأکید علی بن عیسی در معالجه بیماری‌های چشم بر استفاده از دارو می‌باشد، اما به جراحی (العلاج بالحدید) نیز اشاره کرده است. او ضمن برشمردن شرایط بیمار پیش از جراحی، به چند نمونه از ابزارهای جراح و دستیارش اشاره کرده است. تذکره الکحّالین مشتمل بر مقدمه‌ای کوتاه و سه مقاله است که هر کدام بابهای متعددی دارند: مقاله اول در 21 باب شامل تعریف چشم، منافع و طبیعت و تشریح آن؛ مقاله دوم در 73 باب درباره بیماری‌های چشم که از بیرون دیده می‌شود و چگونگی معالجه آنها؛ مقاله سوم نیز در 27 باب درباره بیماری‌های چشم که از بیرون دیده نمی‌شود و معالجه آنها بحث کرده است. در باب آخر مقاله سوم خواص دارویی و آثار 141 دارو به ترتیب الفبا ذکر شده است. در مجموع در مقاله‌های دوم و سوم از 131 بیماری و روش درمان آنها بحث شده است. باب بیست و سوم از مقاله سوم (ص 318-327) نیز کاملاً به حفظ سلامت چشم اختصاص دارد و در آن سه نوع تدبیر برای حفظ سلامت چشم برشمرده شده است. مفصّل‌ترین توصیف و شیوه درمان بیماری‌ها در این کتاب درباره آب آوردن چشم (ص 254-277) و پس از آن درباره تراخم (جَرَبٌ حادثٌ فِی العَین؛ ص76-85) است. بررسی مقایسه‌ای: بنا به نوشته علی بن عیسی در مقدمه کتاب، او با جستجو در آثار گذشتگان این کتاب را تألیف کرده و تنها اندکی از دانسته‌های خود را که از استادانش فراگرفته بود، به آن افزوده است. علی بن عیسی آثار متقدمان، به ویژه کتاب‌های جالینوس و حنین بن اسحاق را به عنوان مهم‌ترین منابع خود معرفی کرده است. علی بن عیسی از میان دانشمندان اسلامی از ابن ماسویه، مولف دغل العین و معرفه محنه الکحّالین و از شخصی با عنوان ابن‌علی نام برده است. تذکره الکحّالین از معدود رساله‌های چشم پزشکی اسلامی است که به‌طور کامل به دست ما رسیده است. همچنین از دیگر کتاب‌های دوره اسلامی که در زمینه چشم پزشکی پیش از تذکره الکحّالین یا مقارن آن نوشته شده‌اند مفصّل‌تر است. نسخه شناسی و ترجمه فارسی: از تذکره الکحّالین نسخه‌های خطی متعددی باقی مانده است که متن کامل کتاب بر اساس سه نسخه خطی و با تصحیح غوث محیی‌الدین قادری شرفی چاپ شده است. بخشی از کتاب نیز با نام منتخبات من تذکره الکحّالین به صورت نسخه خطی وجود دارد. از تذکره الکحّالین ترجمه‌های فارسی متعددی وجود دارد که قدیم‌ترین آنها متعلق به سال 894ق و ترجمه شخصی ناشناس است. شمس‌الدین علی حسینی جرجانی نیز در 997ق این کتاب را ترجمه کرده و مطالبی به آن افزوده است. ویژگی تمام این ترجمه‌ها آن است که بخش‌هایی از کتاب را گزینش کرده‌اند؛ مثلاً آنها باب بیست و هفتم مقاله سوم را نیاورده‌اند. علاوه بر ترجمه جرجانی، تنها ترجمه‌ای که بیش از همه به متن عربی وفادار بوده، ترجمه‌ای است که شخصی به نام سید هندی احتمالاً در 1039 انجام داده است. این ترجمه نیز بخش آخر کتاب (درباره مفردات) را ندارد. نسخه موجود در برنامه با نظارت دکتر محمد عبدالحمید خان رئیس بخش ادب عربی دانشگاه عثمانی بر اساس سه نسخه خطی تصحیح و تحقیق شده و در سال 1383ق منتشر شده است. در پایان کتاب مقدمه‌ای انگلیسی پیرامون این اثر و بررسی احوالات مولف آمده است. پاورقی‌های این اثر گاه به اختلاف نسخ اختصاص دارد و گاه در پاورقی‌ها به توضیح و تفسیر عبارت و یا واژه‌ای در متن پرداخته شده است. تأثیر در اروپا: این کتاب در اروپا شهرت و رواج بسیار داشت. از این‌رو در علم چشم پزشکی تأثیر داشته است. دو بار به زبان لاتینی ترجمه شد و در شهر ونیز در سال‌های 1497 و 1499 و 1500م منتشر شد. مجدداً قسمت اول آن به لاتینی ترجمه شد و در شهر درسدن در 1845 چاپ شد. بازنویسی همراه با اصلاحات، از ترجمه‌های سابق در پاریس، 1903 چاپ شد. نیز به آلمانی ترجمه و در 1904 منتشر شد. سپس قسمت‌هایی از آن بر فرانسوی ترجمه و منتشر شد. مآخذ: دانشنامه جهان اسلام، ج6، ص786-788 ؛ دایره‌المعارف فارسی، غلامحسین مصاحب، ج1، ص620 ؛ لغت‌نامه دهخدا، علی‌اکبر دهخدا، تهران، 1375، ص5745 ؛ ویکی نور. |
| تاریخ ثبت در بانک | 27 آبان 1397 |
| فایل پیوست |
 |