| کد | bk-22463 |
|---|---|
| نوع | کاغذی |
| عنوان | از رسم المصحف تا رسم بریل |
| نویسنده | محمد نوری |
| ناشر | انتشارات توانمندان و دفتر فرهنگ معلولین |
| محل نشر | قم |
| سال انتشار | 1397شمسی |
| نوبت چاپ | 1 |
| تعداد جلد | 1 |
| تعداد صفحه | 272 |
| زبان | فارسی |
| قطع | وزیری |
| موضوعات | قرآن — رسم‌الخط و کتابت ، قرآن — رسم‌الخط و کتابت (بریل) |
| شابک | 978-622-99311-1-0 |
| چکیده |
مقدمه نگارش و کتابت قرآن کریم در علوم قرآن جایگاه ویژه و اهمیت خاصی دارد. تعدد کاتبان وحی و کثرت نویسندگان قرآن کریم در ادوار بعد موجب پیدایش اختلافاتی در رسم الخط قرآن‌ها شده است. پیدایش صنعت چاپ و نشر بر این مشکل افزود؛ زیرا هر ناشری به سلیقه خود یک جور خط و یک قلم خاص برای قرآن انتخاب می‌کرد و بر تشتت‌ها افزوده شد. تا اینکه نهادهای نظارتی مثل دارالقرآن الکریم تأسیس شدند و تا اندازه زیاد به این وضع خاتمه دادند. اما اختلافات نگارشی قران منشأهای مختلف دارد. برای مثال در همه زبان‌ها، کلماتی هست که نوشتن آن با خواندنش متفاوت است. در زبان عربی هم به رغم دقت‌های کاتبان وحی و حتی املاء کلمه به کلمه حضرت رسول (ص) به کاتبان، باز به دلیل خطاهای کاتبان وحی یا ناقص بودن خط در آن زمان یا اشکالاتی که پس از دوره رسول خدا صلی الله علیه وارد قرآن عثمانی شد، موجب بروز اشکالاتی در بعضی کلمات قرآن شده است. آقای فضلی از دانشمندان شیعه می‌گوید: «اشکالات موجود در کلماتی از قرآن اگر با درایت پیگیری نشود موجب تشتت در امت اسلامی می‌شود و اتحاد و اتفاق مسلمانان را به خطر می‌اندازد». به نظر ایشان قاریان باید رسم الخط مخالف و موافق با قرائت را بیاموزند و با دقت و درایت عمل نمایند. هر چند که توجه به قرائت و تلاوت قرآن کریم امری همگانی است. اما افراد دارای معلولیت از ابتدای نزول قرآن کریم، علاقه خاصی به آن پیدا کردند؛ چون شفاء و رحمت الهی را در آن می‌یافتند. از این‌رو همواره به حفظ و قرائت و ترویج آن اهتمام می‌ورزیدند. اما آنان درصدد بودند قرآنی را مطالعه کنند که نگارش آن صحیح باشد. در مورد خط بریل موضع حساس‌تر و حادّتر بوده و موسساتی که به برگردان قرآن به خط بریل مشغول بوده باید قرآنی را مبنای کارشان قرار می‌دادند که اشکالات نگارشی کمتر داشت. حتی به رغم تأسیس دارالقرآن و اینکه ناشران قرآن باید از این نهاد مجوز بگیرد و صدور مجوز هم منوط به رعایت ضوابط است. ولی هنوز در زمینه قرآن بریل تشتت مشاهده می‌شود. حدود پنجاه ناشر قرآن بریل در ایران و بیش از یکصد ناشر بریل در جهان با سلایق مختلف و مبانی گوناگون مشغول چاپ و نشر قران بریل هستند؛ هر مرکزی با چند میلیون تومان یعنی به اندازه قیمت یک دستگاه فتوکپی می‌تواند دستگاه بریل تهیه و شروع به انتشار قرآن به خط بریل نماید. اما مسائلی مثل اینکه آیا این ناشر صلاحیت دارد یا نه و اهلیت آن تا چه اندازه است؟ اصلاً مطرح نیست. از این‌رو قرآن‌های منتشره به خط بریل دارای اشکالاتی است. مهم‌ترین مشکل آنها تعارض و اختلاف در برخی واژه‌ها است. زیرا هر یک از مراکز بدون کارشناسی و مطالعه؛ قرآنی را گزینش و آن را به بریل تبدیل می‌کنند. با اینکه مثلاً قرآن به خط عثمان‌طه با اینکه بسیار مشهور است و شهرت آن باعث شده که چشم بسته تبدیل به بریل کنند. به گفته قرآن پژوه معاصر، مرحوم آیت الله معرفت اشکالات بسیار در نگارش عثمان‌طه هست. بنابراین لازم است اولاً بررسی و دقت بیشتری به عمل آید؛ ثانیاً در بریل نمودن قرآن هم ضوابط مراعات گردد. برای سامان دادن رسم الخط قرآن به بریل لازم است نخست درمورد قرآن مبدأ یعنی قرآنی که به بریل تبدیل خواهد شد؛ بحث کنیم. سپس به خود بریل و ضوابط آن و شیوه صحیح بریل سازی بپردازیم. از این‌رو این کتاب هم، در بخش نخست به قرآن مبدأ و در بخش دوم و سوم به بریل سازی قرآن در ایران و جهان می‌پردازد. البته هدف اصلی، اجرای راهکاری برای سامان‌دهی به قرآن بریل و همسان سازی و ضابطه‌مند کردن چاپ و نشر قرآن بریل است. بالاخره قرآن بریل به ناچار با ترجمه قرآن دیگری فراهم آمده است. آن قرآن که ترجمه به بریل شده و آن را قرآن مبدأ می‌نامیم از سال 1358 با ورود قرآن به خط عثمان‌طه و فراگیر شدن آن در ایران، اغلب و اکثراً همین اثر یعنی قرآن عثمان‌طه را مبدأ قرار داده‌اند. اما قبل از 1358 قرآن‌های موجود در ایران اغلب و اکثراً به خط خطاطان مشهور ایرانی مثل طاهر خوشنویس و احمد نیریزی بود و دولت پهلوی هم به هر دلیل و با هر انگیزه مروج خط‌های ایرانی بود. لازم به یادآوری است در دهه‌های اخیر، دولت سعودی، قرآن با خط عثمان‌طه را به عنوان قرآن ملی عربستان سعودی تصویب و تعیین کرد و سرمایه‌گذاری فراوان برای چاپ نشر این قرآن به کار برد به طوری که به سرعت در همه کشورها متداول گردید و رواج یافت. ما به عنوان کشوری که در زمینه خط و خوشنویسی صاحب نظر و مکتب است، لازم است در قرآن هم، یک یا چند قرآن با نگارش خطاطان برجسته بومی و ایرانی ترویج گردد. و این قرآن به عنوان مبدأ تأیید شود و تبدیل و برگردان به خط بریل یا گویا و غیره گردد. امید است مسئولین این بخش زودتر و با وظیفه شناسی اقدامات عاجل انجام دهند. کتاب حاضر درصدد است مسائل جاری در قرآن مبدأ برای بریل سازی را بازشناسی نماید و به آسیب‌شناسی آن بپردازد و در ادامه چگونگی اجرای بریل مطلوب را توضیح می‌دهد و فعالیت‌های موجود در این زمینه را تجزیه و تحلیل می‌نماید. امید است نخبگان و کارشناسان در این زمینه ما را یاری رسانده و در هر مورد اشتباه و خطایی مشاهده کردند، تذکر دهند. از تذکرات و نقدهای آنان سپاسگزاری خواهیم نمود و به اصلاح خواهیم پرداخت. فرض است از حجت الاسلام والمسلمین سید جواد شهرستانی نماینده آیت الله العظمی سید علی سیستانی مدظله که همواره با عنایات و مساعی خیرخواهانه، پشتیبان این اقدامات بوده و هستند، تشکر نماییم. همچنین از دانشمند و نویسنده قرآن پژوه حجت الاسلام والمسلمین آقای محمدعلی کوشا به دلیل مشاوره و راهنمایی‌هایی که فرمودند؛ و پس از اتمام متن این کتاب، آن را تماماً مطالعه و نکات سودمندی تذکر داد نیز مقدمه‌ای بر این اثر نوشت و گزارش اجمالی ولی کامل از کل کتاب عرضه نمود، سپاس خاص داریم. (محمد نوری، بهار 1397) نگاهی به این کتاب رسم الخطّ قرآن کریم از آغاز نزول وحی و کتابت آن به دست شماری از کاتبان آن عصر و سپس در دوران خلافت خلفای راشدین تا قرن سوم و پس از آن تا کنون مراحل گوناگونی را از جهت شکل نگارش و چگونگی‌اش طی کرده است. به همین جهت در مباحث علوم قرآنی، بحث از چند و چون رسم الخط قرآن، بحثی پر توجّه و چالش برانگیز بوده و هنوز گفتنی‌ها درباره آن شایسته پیگیری و توجّه است. بی‌جهت نیست که در قرن هشتم هجری محمد بن عبداللّه زرکشی (متوفای 794) در کتاب ماندگارش «البرهان فی علوم القرآن» از میان 47 موضوع از مباحث قرآنی‌اش، به موضوع رسم الخط قرآن عنایت خاص نموده است. و همچنین جلال الدّین سیوطی (متوفای 911) در اثر ارجمندش «الاتقان فی علوم القرآن» ضمن برشمردن هشتاد بحث قرآنی، توجّه خاصی به امر رسم الخط قرآن کریم نشان داده است. جالب این است که در قرن چهاردهم هجری قمری، محمد عبدالعظیم زرقانی در کتاب معروف «مناهل العرفان فی علوم القرآن» خویش در این باره بیش از گذشتگان بحث نموده و با همه فراز و فرودهای رسم الخط قرآن در قرون گذشته، قائل به توقیفی بودن رسم الخط مصحف شده است! از میان ده‌ها اثر علوم قرآنی از گذشته تا حال، دقیق‌ترین و جامع‌ترین آنها کتاب محقّقانه پر ارج و اعتبار «التمهید فی علوم القرآن» از مرحوم آیت الله شیخ محمدهادی معرفت است که درباره رسم الخط قرآن نکات مفید و ارزنده‌ای بیان داشته است. علاوه بر این آثار، کتاب «رسم الخط» از غانم قدّوری الحمد از اساتید دانشگاه بغداد نیز اثری کاوشگرانه و جامع در این موضوع به شمار می‌رود که در خصوص رسم الخط عثمانی بحث مبسوطی نموده است. تصحیح اهمیت رسم الخط قرآن از وقتی که مسئله خط بریل برای نابینایان به عنوان یک ضرورت اساسی مطرح شد، دو چندان مورد توجه اهلِ فن آیین نگارش قرار گرفت که با تمام وجود دغدغه آشنایی نابینایان به فهم و مفاهیم قرآن دارند. از زمانی که دفتر فرهنگ معلولین وابسته به دفتر مرجع بزرگ عالم تشیّع حضرت آیت الله العظمی سیستانی دامت برکاته در قم تأسیس گردید و پا به پای ده‌ها کارِ پُر بار و برگ فرهنگی در ایران و عراق و دیگر کشورهای اسلامی از طرف این مرجع آینده‌نگر و آگاه با مدیریت عالِم مدیر و مدبّر حضرت آیت الله حاج آقا سید جواد شهرستانی دامت تأییداته، به فعالیت پرداخت روز به روز دامنه استقبال گروه قابل توجه معلولان به ویژه نابینایان از تلاش‌های بسیار دامنه‌دار و موثر دفتر معلولین در قم بیشتر گردید تا جایی که بسیاری از مراکز دولتی هم تحت تأثیر برنامه‌های متنوّع این دفتر قرار گرفتند و ضمن همکاری‌هایی به تشویق دست اندرکارانش پرداختند و در شماری از برنامه‌های روشنگر و اثرگذار دفتر معلولین تشریک مساعی نمودند. از جمله کارهای مفید این مرکز فرهنگی تلاش بی‌وقفه مدیر گرانقدر آن آقای محمد نوری در تألیف کتاب گران‌سنگ «از رسم المصحف تا رسم بریل» است که در نوع خود اثری جامع بر اساس منابع معتبر با استفاده از تحقیقات پژوهشگران آگاه به فنِ رسم الخط نگارش یافته است. این کتاب در سه بخش: الف ـ کتابت قرآن کریم ب ـ مصحف بریل در ایران ج ـ مصحف بریل در جهان تألیف و تنظیم و تدوین گشته و هر بخشی نیز به فصولی که لازم و مربوط به آن بخش است اختصاص یافته و در مجموع، کتابی را عرضه کرده که در نوع خود خلأیی را پر نموده و راهکار و رهنمودی را بیان داشته که می‌تواند علاوه بر تجدید نظر در رسم الخط، راهی به سوی بهتر شدن رسم بریل بگشاید تا نابینایان عزیز بهتر بتوانند از قرآن و معارف والای آن استفاده نمایند. سرفصل‌های بخش نخست این اثر با عناوین زیر گویای نقش آفرینی این کتاب در دایره کار خود است: ـ دانش رسم الخط ـ تاریخ تحولات رسم الخط ـ موارد اختلافی اما در بخش دوم، فصول این اثر حاکی از ضرورت توجه به این فن است: ـ تاریخ نشر بریل ـ شناخت بریل و آسیب‌شناسی آن ـ همسان‌سازی قرآن بریل در ایران ـ رسم الخط‌های پیشین تاکنون ـ تلاشگران وادی خط بریل و همچنین در بخش سوم این اثر، آگاهی‌های لازم به خواننده داده می‌شود که در سطح جهانی، خط بریل به قول معروف چه محلّی از اِعراب دارد؟ و چه کشورهایی در این باره به توفیقاتی نائل آمده‌اند؟ ـ توسعه فرهنگی با خط و متون بریل ـ چگونگی خط بریل در سایر کشورها ـ منابع اطلاع‌رسانی قرآن‌های بریل ـ فناوری خط بریل و شکل‌های گوناگون آن اینجانب که سال‌ها در وادی تحقیقات علوم قرآنی بوده و هستم، از عمق جان و بُنِ دندان تلاش‌های بسیار ارزنده فرهنگی دامنه‌دار دفتر حضرت آیت الله العظمی سیستانی را با مدیریت حضرت آقای شهرستانی سلّمه الله تعالی که به حق مصداق توسعه فرهنگی است، می‌ستایم و جهاد فرهنگی و فکری دفتر فرهنگ معلولین به مدیرت آقای محمد نوری ارج می‌نهم و مطالعه این اثر ارجمند را به همه دست اندرکاران کارهای قرآنی سفارش می‌کنم. (محمدعلی کوشا، 31 خرداد 1397) |
| تاریخ ثبت در بانک | 22 آبان 1397 |
| فایل پیوست |
 |