| چکیده |
تصویر یکی از رایج ترین اصطلاحات نقد ادبی است که منتقدان بلاغت از دیر باز آن را مطرح نموده و در نقد جدید نیز به گونه ای گسترده تر بدان پرداخته شده است. در حقیقت، تصویر همان تبلور معانی و اندیشه های بلند یک هنرمند ادبی است که در چارچوبی منسجم و نظامند، طراحی گشته و نمود عینی از تجربه ی شعری وی را به نمایش می‌گذارد. با توجه به اینکه هر اندیشه ی ادبی و چگونگی باز پرداخت آن، از ضمیر ناخوداگاه هر فردی به گونه ای متفاوت بروز پیدا می کند، به همین میزان نظریه ها و رویکردهای نقدی گوناگونی در ارتباط با تحلیل تصاویر ادبی و کارکردهای حاصل از آن ها وجود دارد. این تصویر، دارای مولفه ها و اجزاء سازنده ای چون رنگ، زبان، اندیشه، عاطفه و خیال است، که در پیوند با یکدیگر، کلیتی از یک متن ادبی را با کارکردهای متفاوتی چون روانی، اجتماعی، و. . . بازتاب می دهند. از آن جا که شعر مجال ظهور اندیشه ی شاعر و عواطف شاعرانه ی اوست، انحصار در یک قالب خشک را نمی پذیرد، بنابراین خیال، هسته ی اصلی شعر و یک اثر ادبی قرار می‌گیرد تا شاعر را در بلند پروازی‌های شاعرانه خود آزاد قرار دهد و او نیز بر این اساس قاعده‌ی (انتقال معنا از طریق تأثیر بر مخاطب و تحریک عاطفه ی وی) را بسیار قوی تر به اجرا گذارد. در این میان، علم بلاغت و به ویژه عناصر بیانی آن،( تشبیه، استعاره، مجاز و . . .) جایگاه برجسته ای را در بازتاب پندارهای شاعرانه و همچنین دستاورد‌های نقد ادبی به خود اختصاص داده است. بشار بن برد و ابوالعلاء المعری (دو شاعر نابینا یی عصر عباسی) در این بعد گوی سبقت را از شاعران بزرگ می ربایند و با استفاده از صورت های خیال کلیشه یی پیشنیان و دست کاری در آن ها و کارآمدکردن آن ها با زمینه ی عاطفی انسانی، قدرت و نبوغ و تفوق خود را در شاعری نشان می دهند. بشار و ابوالعلاء به دلیل شخصیت روان رنجور، دچار نوعی عقده ی حقارت شدند و در پی راهی برای سرپوش گذاشتن بر عیوب خود بودند. بنابراین شاعری را ملجئی برای پناه بردن از گزند عیب های جسمی خود برگزیدند، علم بیان و گونه‌های مجازی آن، یکی از مولفه های اصلی عنصر زبان هستند که نقشی بسزا در باز پرداخت تصاویر ادبی از ورای کارکرد ارجاعی زبان ایفا می‌کنند، این داده‌های تصویری بر اساس یک دسته بندی در سرودهای بشاربن برد و ابوالعلاء المعری به اجزائی چون : ادراک حسی، عنصر رنگ، موسیقی و خیال تقسیم بندی می‌شوند. رساله ی حاضر بر آن است تا بر اساس تصاویر بیانی ذکر شده به استخراج نمونه هایی از انواع تصویرپردازی‌های صورت گرفته در شعر بشار بن برد و ابوالعلاء المعری بپردازد و از این رهگذر به تعیین غایتی که در بافت شعری آن دو شاعر نابینا، نهفته شده است پی برد و با تحلیل مولفه‌های سازنده‌ی تصویر پردازی در پی شناخت بارزترین و چشمگیرترین عنصر سازنده در تصویر پردازی های شعری دو شاعر باشد.
|
