| کد | cb-10212 |
|---|---|
| نام | ابن جماعه، محمد بن ابراهیم |
| پیشه و عنوان | خطیب و قاضی بیت المقدس |
| سال تولد | شمسی |
| تاریخ درگذشت | شمسی |
| نوع معلولیت | کم بینا ، کم شنوا |
| متن زندگی نامه |
«اِبْن جَماعه»، عنوان خاندانی شافعی مذهب است که در سده‌های 7-9ق (دوره حکومت ممالیک) در مصر و شام عهده‌دار مناصبی بودند. این خاندان، در اصل از حماه سوریه بودند و نسب خود را به قبیله کنانه ساکن عربستان می‌رساندند. «بدرالدین ابوعبدالله محمد بن ابراهیم بن سعدالله بن جماعه ابن علی بن جماعه» (639 -733ق)، فقیه شافعی، محدث و قاضی القضاه حموی مصری بود. وی در شهر حماه زاده شد و مقدمات علوم و حدیث را در زادگاه خویش فراگرفت. در 650ق نزد شیخ الشیوخ عبدالعزیز بن محمد انصاری در حماه به آموختن قرائت و حدیث پرداخت و نیز نزد پدر خود ابراهیم بن سعدالله و ابوطاهر ابراهیم بن هبه‌الله بن مسلم بارزی و چند تن دیگر از عالمان حماه حدیث شنید، سپس برای ادامه تحصیل به مصر، دمشق و بیت المقدس و دیگر جای‌ها سفر کرد. وی در فاصله سال‌های 661 -667ق در مصر از مشایخ آن دیار دانش آموخت، نحو را نزد ابن مالک فراگرفت، اما در بیشتر دانش‌ها، از شیخ تقی‌الدین ابن رزین بهره یافت. در 668ق در بلبیس نزد ابوالخیر فضل بن علی بن نصر انصاری خزرجی، در 670ق در دمشق از ابوالمعالی اسعد بن مظفر، در 673ق از ابواسحاق ابراهیم ابن علی بن احمد واسطی حنبلی، در 673ق از ابواسحاق ابراهیم بن علی بن احمد واسطی حنبلی، در 679ق از ابوالذکاء عبدالمنعم بن یحیی زهری نابلسی در بیت المقدس و جمع بسیاری از علمای دیگر استماع حدیث کرد. شیوخ و اساتید وی را شاگردش قاسم بن محمد برزالی در کتابی به نام مشیخه قاضی القضاه ابن جماعه جمع‌آوری کرده که شمار آنان به 74 تن می‌رسد. علاوه بر خود ابن جماعه، شخصی به نام معشرانی نیز کتابی درباره شیوخ او نوشته است. او به علم حدیث عنایت بسیار داشته و در تفسیر و فقه نیز صاحب اطلاع بوده و به دیگر علوم و فنون نیز آشنایی داشته است. ابن جماعه در اوایل عمر خود به دادن فتوی پرداخت. فتاوای او را بر محیی‌الدین نووی عرضه کردند و او وی را ستود. ابن جماعه در 681ق نخستین بار در مدرسه قیمریه در دمشق به تدریس پرداخت و پس از آن در مدارس مختلف شام و مصر چون غزالیه، عادلیه، ناصریه و کاملیه تدریس کرد و به گفته صفدی به عنوان شیخ الشیوخ مدارس شام منصوب شد. ابن جماعه در خلال سال‌ها تدریس در مدارس و اماکن مختلف، شاگردان بسیاری را آموزش داد و تربیت کرد که سلامی، ابن جزری و نباهی، نام عده‌ای از آنان را یاد کرده‌اند، اما از برجسته‌ترین شاگردان وی، صفدی است که در 728ق در مصر از وی استماع حدیث کرده است و نیز سبکی که از او حدیث شنیده است. گذشته از اشتغالات علمی بسیاری که داشت، مهمترین مسأله در زندگی وی، انتصاب به مقام‌های مهم اجتماعی و مذهبی است. به نوشته صفدی، او در شوال 687ق نخستین بار به عنوان خطیب و قاضی بیت المقدس انتخاب شد، در حالی که به تصریح ابن فرات در آن هنگام ساکن دمشق بود. با برکناری قاضی القضاه شافعی مصر در 690ق او از قدس به مصر فراخوانده شد و به عنوان قاضی القضاه آن‌جا نیز انتخاب گردید. اما با کشته شدن ملک اشرف و دستگیری ابن سلعوس در اوایل 693ق، ابن جماعه نیز از این سمت برکنار شد. با درگذشت قاضی القضاه شام، شهاب‌الدین محمد بن خُوَیّی در 693ق، ابن جماعه به قاضی القضاتی شام منصوب و راهی دمشق شد و علاوه بر این مقام، تدریس و نظارت بر اوقاف را نیز بر عهده گرفت. در 694ق از جانب ملک زین‌الدین کتبغا به امامت و خطابت جامع اموی نیز برگزیده شد، اما در 696ق از قاضی القضاتی شام برکنار شد و به تدریس و امامت و خطابت جامع اموی اکتفا کرد. در 702ق بار دیگر به قاضی القضاتی مصر به جای ابن دقیق العید انتخاب شد و تا 709ق در این سمت باقی بود. به گفته اسنوی او تا اوایل 710ق این سمت را برعهده داشت. وی در 708ق خطابت جامع قلعه الجبل را نیز به دست آورد و در 711ق برای بار سوم به قاضی القضاتی مصر رسید و در 712ق امامت و خطابت جامع ناصری را نیز عهده‌دار شد. در 727ق به علت از دست دادن قدرت بینایی و به قولی بر اثر کم شدن شنوایی، از سمت خویش استعفا کرد. وی در اواخر تصدی مقام قضا، حقوق و مستمری از جانب حکومت دریافت نمی‌کرد. پس از کناره‌گیری وی، سلطان برای او هر ماه هزار درهم مقرری تعیین کرد و ابن جماعه مدت 6 سال آخر عمر را در منزل خویش خلوت گزید، اما مردم برای استفاده و استماع حدیث به نزد وی می‌شتافتند. ابن جماعه اشعاری نیز داشته که ابیاتی از آن را صفدی و ابن وردی و سبکی آورده‌اند. او در 94 سالگی در مصر درگذشت و در قرافه مصر در کنار قبر شافعی به خاک سپرده شد. آثار: وی در تفسیر، حدیث، فقه، اصول، نحو و جز آن، تصنیفاتی داشته و علیمی بسیاری از آن‌ها را نام برده است. 1. تذکرة السامع و المتکلم فی آداب العالم و المتعلم؛ 2. شرح الکافیة، که شرحی است مختصر بر کتاب کافیة ابن حاجب در نحو؛ 3. مقصد النبیة فی شرح خطبة التنبیة، که گویا شرح خطبة التنبیة فی الفقة علی مذهب الشافعی ابواسحاق شیرازی است؛ 4. المنهل الروی فی مختصر علوم الحدیث النبوی، تلخیصی است از کتاب علوم الحدیث با مقدمه ابن صلاح که ابن جماعه آن را تهذیب و تبویب کرده و گاه فوایدی نیز بر آن افزوده است؛ 5. تحریر الاحکام فی تدبیر اهل الاسلام، یا (جیش الاسلام)؛ 6. غرر البیان لمبهمات القرآن. منبع: برگرفته از دایرة المعارف بزرگ اسلامی ج3، ص245. |
| تاریخ ثبت در بانک | 8 شهریور 1395 |