مقاله مجموعه

کد jr-24408  
عنوان اول معلولان و آسیب‌مندان از نگاه آیات و روایات  
نویسنده مالک محمودی  
نویسنده ابراهیم بهادری  
عنوان مجموعه بهزیستی و تأمین اجتماعی در اسلام  
نوع کاغذی  
ناشر سازمان بهزیستی  
محل چاپ مجموعه تهران  
سال چاپ 1389شمسی  
شماره صفحه (از) 211  
شماره صفحه (تا) 221  
زبان فارسی ، عربی  
متن معلولان و آسیب‌مندان از نگاه آیات و روایات

دفتر فرهنگ معلولین

بعضی از مردم هنوز نسبت به معلولان و آسیب دیدگان رفتار مناسب و شایسته ندارند. زیرا به رغم اینکه مسلمان هستند دستورات قرآن و معصومین علیهم السلام درباره این قشر را نمی‌دانند. متأسفانه درباره وظایف مردم نسبت به معلولان فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی نشده است، نیز مسئولین و حتی اقشار فرهیخته، اطلاعات و تجربه کافی در این زمینه ندارند.
مقاله حاضر، آیات و روایات درباره معلولان است و توصیه‌ها و راهنمایی‌های اسلام را درباره این گروه از جامعه به خوبی می‌فهماند. اسلام برخلاف برخی از ادیان نسبت به قشرهای آسیب‌دیده و کم‌توان یا ناتوان، راه کار و دستورالعمل دارد و حداکثر احترام را نسبت به آنان گذاشته و آنان را انسان‌هایی با حقوق خاص خود معرفی کرده است. اگر کسی آنان را مسخره کرده یا رفتار زشت نسبت به آنان داشته با تندی چنین رفتاری را نقد و مذمت کرده است.

حتمیت معلولیت
بدن انسان و حتی روح و روان انسان گاه به بیماری و آسیب دچار می‌گردد و بیمار و حتی معلول می‌شود و این طبیعی است.
زندگی انسان در این جهان با یک رشته عوامل ناراحتی توأم و همراه است. کسی را پیدا نمی‌کنیم که در طول عمر مریض و بیمار نشود. از این جهت یکی از دستورات اسلام حمایت از بیماران است که به صورت خدمت به برادر یا کمک به ناتوان عنوان شده است بالأخص که این برادر، مجروح گردد و آسیب ببیند یا به صورت معلولی در آید که یکی از اعضاء حساس خود را از دست بدهد.
امروز نهضت حمایت و پرستاری از بیماران و یا کمک به افراد و کودکان استثنایی در جامعه‌ها مطرح است و برای کمک به آنها و حمایت از حقوق آنها جمعیت‌هایی تشکیل می‌شود بالأخص کودکان استثنایی که می‌توان با همیاری گروهی این مشکل را تا حدی حلّ نمود.

قرآن کریم
1ـ لَیْسَ عَلَی الْأَعْمَیٰ حَرَجٌ وَلَا عَلَی الْأَعْرَجِ حَرَجٌ وَلَا عَلَی الْمَرِیضِ حَرَجٌ. (سوره نور آیه 61)
بر نابینایان و افراد شل و بیمار گناهی نیست (که با شما هم غذا شوند)
2ـ عَبَسَ وَتَوَلَّی، أَن جَاءهُ الْأَعْمَی، وَمَا یُدْرِیکَ لَعَلَّهُ یَزَّکَّی، أَوْ یَذَّکَّرُ فَتَنفَعَهُ الذِّکْرَی، أَمَّا مَنِ اسْتَغْنَی، فَأَنتَ لَهُ تَصَدَّی، فَأَنتَ لَهُ تَصَدَّی، وَمَا عَلَیْکَ أَلَّا یَزَّکَّی (سوره عبس، آیات 1 تا 7)
وقتی نابینایی سراغ او آمد، چهره درهم کشید و روی برتافت، چه می‌دانی شاید این نابینا متقی باشد یا متذکر است و دارای تذکر سودمندی است، اما کسی که توانگر است و به سوی او تمایل داری (و همان کسی است که به نابینا توهین کرد)، در حالی که اگر پاک نگردد، چیزی بر تو نیست.

احادیث
1ـ قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم:
مَنْ أَعَانَ ضَعِیفاً فِی بَدَنِهِ عَلَی أَمْرِهِ أَعَانَهُ اَللَّهُ عَلَی أَمْرِهِ وَ نَصَبَ لَهُ فِی اَلْقِیَامَهِ مَلاَئِکَهً یُعِینُونَهُ عَلَی قَطْعِ تِلْکَ اَلْأَهْوَالِ وَ عُبُورِ تِلْکَ اَلْخَنَادِقِ مِنَ اَلنَّارِ حَتَّی لاَ یُصِیبَهُ مِنْ دُخَانِهَا وَ عَلَی سُمُومِهَا وَ عَلَی عُبُورِ اَلصِّرَاطِ إِلَی اَلْجَنَّهِ سَالِماً آمِناً وَ مَنْ أَعَانَ ضَعِیفاً فِی فَهْمِهِ وَ مَعْرِفَتِهِ فَلَقَّنَهُ حُجَّتَهُ عَلَی خَصْمِ اَلدِّینِ طُلاَّبِ اَلْبَاطِلِ أَعَانَهُ اَللَّهُ عِنْدَ سَکَرَاتِ اَلْمَوْتِ عَلَی شَهَادَهِ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیکَ لَهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ اَلْإِقْرَارِ بِمَا یَتَّصِلُ بِهِمَا وَ اَلاِعْتِقَادِ لَهُ حَتَّی یَکُونَ خُرُوجُهُ مِنَ اَلدُّنْیَا وَ رُجُوعُهُ إِلَی اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَی أَفْضَلِ أَعْمَالِهِ وَ أَجَلِّ أَحْوَالِهِ فَیُحْیَا عِنْدَ ذَلِکَ بِرَوْحٍ وَ رَیْحَانٍ وَ یُبَشَّرُ بِأَنَّ رَبَّهُ عَنْهُ رَاضٍ وَ عَلَیْهِ غَیْرُ غَضْبَانَ (بحار ج75 ص21).
پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: کسی که ناتوان و معلولی را در کارهایش یاری دهد، خداوند او را یاری می‌کند و در روز قیامت بر او فرشتگانی قرار می‌دهد که او را از خطرات منازل آخرت محافظت می‌نمایند و او را سالم به بهشت می‌رسانند.
کسی که دیگری را در فهم مطلبی یاری دهد و دلایل آیین او را بر ضد دشمنان تعلیم دهد خداوند او را در سکرات مرگ بر ادای شهادتین یاری می‌نماید و رفتن او را از این دنیا و بازگشت وی را به سوی خدا با بزرگترین اعمال همراه می‌سازد و به او بشارت خشنودی خداوند داده می‌شود.
تذکر: جمله... مَنْ أَعَانَ ضَعِیفاً فِی بَدَنِهِ... مربوط به پرستاری از بیماران و امثال آن است.
جمله... مَنْ أَعَانَ ضَعِیفاً فِی فَهْمِهِ مربوط به کمک‌های تعلیمی به افراد است که طبعاً کمک به افراد استثنایی و عقب‌مانده را نیز در برمی‌گیرد.
2ـ عن النبی صلی الله علیه و آله و سلم
وَ مَنْ اَخْدَمَ اَخاهُ اَخْدَمَهُ اللهُ مِنَ الوِلْدانِ المُخَلّدینَ وَ اَسکَنه مَعَ اولیاء الطاهرینَ وَ مَن حَمَلَ اَخاهُ المُومِن عَلی راحلهٍ حَمَلَهُ اللهُ عَلی ناقهٍ مِن نور الجنّهِ و باهی بِهِ الملائکه المقربین یوم القیامهِ. (مکاسب محرمه چاپ قدیم ص60).
پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: کسی که برادر دینی خود را خدمت کند خداوند خدمتکارانی از (خدمتکاران نوجوان بهشتی) برای او مقرّر می‌دارد. و او را با اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم همسایه قرار می‌دهد. و کسی که برادر مومن خود را بر مرکب سواری خود، سوار نماید خداوند او را در قیامت بر مرکبی از نور سوار می‌کند و با عمل او، بر فرشتگان خود فخر و مباهات می‌نماید.
3ـ قال الصادق علیه السلام:
الْمُوْمِنُونَ خَدَمٌ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ قُیل: وَ کَیْفَ یَکُونُونَ خَدَماً بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ؟ قَالَ: یُفِیدُ بَعْضُهُمْ بَعْضاً. (المحجه البیضاء ج3 ص357)
امام صادق علیه السلام فرمود: مومنان گروهی خدمتگزار گروه دیگرند. عرض شد چگونه چنین‌اند؟ فرمودک برخی، برخی را سود می‌رسانند.
4- قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم:
مَنْ قَادَ أَعْمَی أَرْبَعِینَ خُطْوَهً غَفَرَ لَه مَا تَقَدمَ مِن ذَنبِه. (نهج الفصاحه ص 597 ک 2916)
پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: کسی که نابینایی را چهل قدم راهنمایی کند گناهان گذشته او آمرزیده می‌شود.
5ـ قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم:
مَن قادَ ضَریرا أربَعینَ خُطوَهً عَلی أرضٍ سَهلَهٍ لا یَفی بِقَدرِ إبرَهٍ مِن جَمیعِهِ، طِلاعُ الأرضِ ذَهَبا.
فإن کَانَ فیما قادَهُ مَهلَکَهٌ جَوَّزَهُ عَنها وَجَدَ ذلکَ فی میزانِ حَسَناتِهِ یَومَ القِیامَهِ أوسَعَ مِنَ الدُّنیا مِائهَ ألفِ مَرَّهٍ و رُجِّحَ بِسَیّأتِهِ کُلّهَا وَ مَحَقَها وَ اَنْزَلَهُ فی اَعلی الجِنانِ وَ غُرَفِها. (بحار ج75 ص15)
پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: کسی که شخص نابینایی را چهل گام در زمین هموار راه ببرد هرگز نمی‌توان به اندازه یک سوزن از آن را با طلاهای جهان ارزیابی کرد.
و اگر نابینایی را از خطر افتادن در چاهی نجات دهد روز قیامت پاداش این عمل بیشتر از اجر صد هزار مرتبه انفاق کردن دنیا و آنچه در آن است می‌باشد و این حسنات بر همه گناهان او برتری دارد و آنها را محو و نابود می‌کند و او را به فردوس اعلی می‌برد.
6- قال الباقر علیه السلام:
انّ علی بن الحسین علیه السلام کان یعول مأه بیت من فقراء المدینه و کان یعجبه ان یحضر طعامه الیتامی و الاضراء و الزمنی و المساکین الذین لا حیله لهم و کان یناولهم بیده و من کان منهم له عیال حمله الی عیاله من طعامه. (مناقب ابن شهر آشوب ج4، ص154)
امام باقر علیه السلام می‌فرماید: پدرم حضرت سجاد علیه السلام یکصد خانواده فقیر مدینه را سرپرستی می‌کرد و دوست داشت که بر سر سفره‌اش یتیمان، معلولین و بیماران و نیازمندانی که درآمدی نداشتند حاضر باشند و حضرت با دست خویش به آنان غذا می‌داد و هر کدام که دارای زن و فرزند بودند از آن غذا برای خانواده خود هم می‌بردند.
7ـ عن ابی عبدالله علیه السلام قال:
لاَ تَنْظُرُوا إِلَی أَهْلِ اَلْبَلاَءِ فَإِنَّ ذَلِکَ یَحْزُنُهُمْ. (بحار ج75 ص16)
امام صادق علیه السلام فرمود: به اهل بلاء (معلولین) نگاه نکنید زیرا نگاه کردن شما به آنان باعث رنجش ایشان است.
8ـ عن ابی عبدالله علیه السلام قال:
قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: ان عظیم البلاء یکافی به عظیم الجزاء و اذا احبّ الله عبداً ابتلاه بعظیم البلاء فمن رضی فله الرضا عند الله عزوجلّ و من سخط البلاء فله السخط. (خصال باب الرامه حدیث 64)
امام صادق علیه السلام از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نقل می‌کند که آن حضرت فرمود: رنج و درد بزرگ پاداش بزرگی دارد هنگامی که خداوند بنده خود را دوست داشته باشد او را با یکی از مصیبت‌های بزرگ آزمایش می‌نماید. هر کس در مقابل حوادث صابر باشد خداوند از او راضی می‌شود و هر کس در برابر حوادث شکیبا نباشد خداوند از او راضی نیست.
9ـ قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم:
لاَ تُدِیمُوا النَّظَرَ إِلَی أَهْلِ الْبَلاَءِ وَ الْمَجْذُومِینَ فَإِنَّهُ یَحْزُنُهُمْ. (بحار ج75 ص15)
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: به دردمندان و معلولین و جذامیان زیاد نگاه نکنید زیرا نگاه طولانی شما آنان را اندوهناک می‌نماید.
10ـ قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم:
قال اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا وَجَّهْتُ إِلَی عَبْدٍ مِنْ عَبِیدِی مُصِیبَهً فِی بَدَنِهِ أَوْ مَالِهِ أَوْ وَلَدِهِ ثُمَّ اسْتَقْبَلَ ذَلِکَ بِصَبْرٍ جَمِیلٍ اسْتَحْیَیْتُ مِنْهُ یَوْمَ الْقِیَامَهِ أَنْ أَنْصِبَ لَهُ مِیزَاناً أَوْ أَنْشُرَ لَهُ دِیوَاناً. (بحار ج 82 ص122)
پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: خداوند می‌فرماید هنگامی که به بنده‌ای از بندگانم مصیبتی از جهت بدنی، مالی و اولادی متوجه نمایم و او صابر باشد شرم دارم که در روز قیامت برای رسیدگی به امور او حساب و کتابی قرار دهم.
11ـ قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم:
إذا نُشِرَتِ الدَّواوینُ و نُصِبَتِ المَوازینُ لم یُنْصَبْ لأهلِ البَلاءِ مِیزانٌ ، و لَم یُنْشَرْ لَهُم دِیوانٌ ، و تلا هذِه الآیهَ: (بحار ج82 ص145)
إِنَّمَا یُوَفَّی الصَّابِرُونَ أَجْرَهُم بِغَیْرِ حِسَابٍ. (الزمر ـ 10)
پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: هنگامی که روز قیامت آغاز می‌شود. ترازوی اعمال برای حسابرسی بندگان آماده می‌شود و به پرونده‌های مردم رسیدگی می‌گردد برای مبتلایان به درد و رنج (از اهل ایمان) ترازوی حساب گذاشته نمی‌شود و پرونده آنان مورد رسیدگی قرار نمی‌گیرد و آن گاه حضرت آیه (10) از سوره زمر را تلاوت فرمود: همانا پاداش صبرکنندگان بدون حساب پرداخت می‌گردد.
12ـ عن ابراهیم قال:
حُدّثْتُ اَنْ النّبیَ صلی الله علیه و آله و سلم کان فی بَیتِ اُناسٍ مِنْ اصحابه و هم یطعمون فقام سائل علی الباب به زمانه یُتکره منها فقال له النبی صلی الله علیه و آله و سلم: اُدْخُل، فدخل فاجلسه علی فخذیه، فقال له: اطعم، فَکَرَهَهُ رَجل مِن قریش وَ اشمازمنهُ، فما مات ذلک الرجل حتی کان به زمانه یُتکرّه منها. (کنز العمال ج3 ص743)
مردی به نام ابراهیم می‌گوید: مطلع شدم که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در منزل یکی از یارانش بود و به همراهی عده‌ای مشغول خوردن غذا بودند. بیماری که مبتلا به مرض مزمنی بود و مردم از آن بدشان می‌آمد درب منزل آمد، پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: داخل شو، او هم داخل شد و حضرت وی را بر روی زانوان خود نشانید و فرمود غذا بخور، مردی از قریش نسبت به او اظهار تنفر کرد، و در نتیجه این اساء ادب، خود آن قریشی مبتلا به همان مرض گردید و تا آخر عمر مبتلا بود.
13ـ عن ابی جعفر علیه السلام فی قوله تعالی:
لَیْسَ عَلَی الْأَعْمَی حَرَجٌ وَلَا عَلَی الْأَعْرَجِ حَرَجٌ...
وَ ذَلِکَ أَنَّ أَهْلَ اَلْمَدِینَهِ قَبْلَ أَنْ یُسْلِمُوا کَانُوا یَعْزِلُونَ اَلْأَعْمَی وَ اَلْأَعْرَجَ وَ اَلْمَرِیضَ أَنْ یَأْکُلُوا مَعَهُمْ، کَانُوا لاَ یَأْکُلُونَ مَعَهُمْ وَ کَانَ اَلْأَنْصَارُ فِیهِمْ تِیهٌ وَ تَکَرُّمٌ فَقَالُوا:
إِنَّ اَلْأَعْمَی لاَ یُبْصِرُ اَلطَّعَامَ، وَ اَلْأَعْرَجَ لاَ یَسْتَطِیعُ اَلزِّحَامَ عَلَی اَلطَّعَامِ، وَ اَلْمَرِیضَ لاَ یَأْکُلُ کَمَا یَأْکُلُ اَلصَّحِیحُ فَعَزَلُوا لَهُمْ طَعَامَهُمْ عَلَی نَاحِیَهٍ، وَ کَانُوا یَرَوْنَ عَلَیْهِمْ فِی مُوَاکَلَتِهِمْ جُنَاحاً، وَ کَانَ اَلْأَعْمَی وَ اَلْأَعْرَجُ وَ اَلْمَرِیضُ یَقُولُونَ: لَعَلَّنَا نُوْذِیهِمْ إِذَا أَکَلْنَا مَعَهُمْ، فَاعْتَزَلُوا مِنْ مُوَاکَلَتِهِمْ، فَلَمَّا قَدِمَ اَلنَّبِیُّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ سَأَلُوهُ عَنْ ذَلِکَ فَأَنْزَلَ اَللَّهُ: (بحارالانوار ج75 ص14)
لَیْسَ عَلَیْکُمْ جُناحٌ أَنْ تَأْکُلُوا جَمیعاً أَوْ أَشْتاتاً. (سوره نور ـ آیه 61)
امام باقر علیه السلام در تفسیر آیه شریفه لَیْسَ عَلَی الْأَعْمَی حَرَجٌ... فرمودند:
مردم مدینه قبل از آنکه مسلمان شوند از نابینایان و معلولان و بیماران دوری اختیار کرده و با آنان غذا نمی‌خورند و در این میان انصار یک نوع تکبر و برترنگری داشتند و می‌گفتند افراد نابینا غذا را نمی‌بینند و معلولان قادر نیستند بر سر سفره بیایند و بیماران هم مانند افراد معمولی نمی‌توانند غذا بخورند، از این جهت سهمیه غذای آنان را در گوشه‌ای قرار می‌دادند و به خیال خود غذا خوردن با آنان را کاری بد می‌دانستند و از طرف دیگر نابینایان و بیماران می‌گفتند که اگر با افراد بینا و سالم هم غذا شویم باعث ناراحتی آنان را فراهم کرده‌ایم هنگامی که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به مدینه تشریف آوردند، در این باره از آن حضرت سوال کردند.
خداوند آیه شریفه « لَیْسَ عَلَیْکُمْ جُناحٌ...» را نازل فرمود و اعلام کرد که:
برای آنان اشکالی نیست که دسته جمعی غذا بخورند یا جداگانه.
14ـ قال رسول الله صلی الله علیه و اله و سلم:
لعن الله و الملائکه رجلا تأنث، و أمرأه تذکرت، و رجلا تحصّر بعد یحیی بن زکریا، و رجلا قعد علی الطریق یستهزئ من اعمی، و رجلا شبع من الطّعام فی یوم مسغبه. (کنزالعمال، ج16 ص73 شماره حدیث 43983)
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: خداوند و فرشتگان (چند نفر را) لعن کرده‌اند:
1ـ مردی که حالات زنانه به خود بگیرد.
2ـ زنی که حالات مردانه به خود بگیرد.
3ـ مردی که به حالت تجرّد باقی ماند و ازدواج ننماید.
4ـ مردی که در کناره راه نشسته و نابینایان را مسخره نماید.
5ـ کسی که در وقت قحطی و کمبود غذا با شکم سیر بخوابد (و دیگران گرسنه باشند).
15ـ قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم:
من جرح فی سبیل الله جاء یوم القیامه ریحه کریح المسک، و لونه الزعفران علیه طابع الشهداء، و من سأل الله الشّهاده مخلصا اعطاه الله اجر شهید و ان مات علی فراشه. (کنز العمال، ج4، ص8، ح 11144)
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: کسی که در راه خدا مجروح گردد، روز قیامت بوی او مانند بوی مشک است و رنگ او مانند رنگ زعفران است و بر اوست سیمای شهداء و کسی که با اخلاص از خداوند درخواست شهادت کند خداوند اجر شهید را به او عنایت می‌کند اگرچه در بستر از دنیا برود.
16ـ قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم:
أربَعهٌ لُعِنوا فی الدُّنیا و الآخِرَهِ، و أمَّنَتِ المَلائکَهُ: رجُلٌ جَعَلَهُ اللّهُ ذَکَرا فأنَّثَ نَفسَهُ و تَشَبَّهَ بالنِّساءِ، و امرأهٌ جَعَلَها اللّهُ اُنثی فتَذَکّرَت و تَشَبَّهَت بالرِّجالِ، و الّذی یُضِلُّ الأعمی، و رجُلٌ حَصُورٌ و لَم یَجعَلِ اللّهُ حَصُورا إلاّ یَحیَی بنَ زکریّا. (کنزالعمال، ج16 ص72 شماره حدیث 43981)
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: چهار نفر در دنیا و آخرت مورد لعن قرار گرفته‌اند و فرشتگان آمین گفته‌اند:
1ـ کسی که خداوند او را مرد آفریده است ولی خود را به زنان تشبیه کرده و اطوار زنانه را به خود بگیرد.
2ـ کسی که خداوند او را زن آفریده است ولی حالات مردانه به خود گرفته و خود را به مردان تشبیه می‌کند.
3ـ کسی که نابینایی را گمراه کند.
4ـ مردی که ازدواج نکند و خود را مجرد نگه دارد و حال آنکه تجرّد جز برای یحیی پیامبر برای دیگران روا نیست.
17ـ قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم:
فی آخر خطبه، خطبها: و من قاد ضَریرا الی مسجده او الی منزله او لحاجه من حوائجه کتب الله له بکل قدم رفعها و وضعها عتق رقبه وصلّت علیه الملائکه حتی یفارقه. (وسائل ج11، ص565).
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در آخرین خطبه خود فرمود: کسی که نابینایی را به سوی مسجد یا منزل یا برای کاری راهنمایی کند خداوند در مقابل هر قدمی که از زمین برداشته و به زمین بگذارد پاداش آزاد کردن یک بنده را برای او می‌نویسد.
18ـ قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم:
ما مِنْ مُسْلِمٍ یُصابُ فی جَسَده الاّ امر الله تعالی الحفظه: اُکْتُبُوا لِعَبْدی فی کلّ یوم و لیله من الخیر ما کان یَعمَل، مادام محبوسا فی وثاقی. (کنزالعمال، ج3 ص306)
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: هر مسلمانی که صدمه جسمی ببیند خداوند به فرشتگان دستور می‌دهد که برای او پاداش اعمال زمان سلامتی را ثبت نمایند تاآن زمان که بهبودی یابد.
19ـ قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فی آخر خطبه خطبها:
... و من کفی ضریراً حاجه من حوائجه فمشی فیها حتی یقضیها اعطاه الله براتین: براه من النار، و براه من النفاق و قضی له سبعین الف حاجه فی عاجل الدنیا و لم یزل یخوض فی رحمه الله حتی یرجع. (وسائل ج11 ص565)
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در آخرین خطبه خود چنین فرمود: هر کس حاجت نابینایی را برآورده کند خداوند به او دو برات عطاء می‌کند:
1ـ برائت از آتش.
2ـ برائت از نفاق.
و هفتاد هزار حجت او را در دنیا برآورده کرده و در رحمت خود فرو می‌برد.
20ـ عن ابی عبدالله علیه السلام قال:
لقد مر علی بن الحسین علیه السلام بمجذوبین فسلّم علیهم و هم یأکلون فمضی ثم قال: انّ الله لایحبّ المتکبرین، فرجع الیهم فقال: انّی صائم و قال: ائتونی بهم فی المنزل، قال: فأتوه فاطعمهم ثم اعطاهم. (بحار ج75 ص16)
مردی نقل می‌کند که امام زین‌العابدین علیه السلام از کنار بیماران مبتلا به جذام عبور کرد که آنان مشغول خوردن غذا بودند سپس آن حضرت با خود گفت خداوند افراد متکبر را دوست نمی‌دارد فوراً بازگشت و فرمود: من امروز روزه هستم.
(بعد آن حضرت به منزل تشریف بردند) و فرمودند: که آنان را شب به منزل بیاورید، آنان را اطعام کرد و هدیه داد).
21ـ قال علی علیه السلام:
... و لا تصیبوا معورا، و لاتجهزوا علی جریح، و لا تهیجوا النّساء بازی. (نهج البلاغه، نامه 14)
علی علیه السلام در سفارشاتی به لشکریان خود می‌فرماید: درمانده را زخمی نکنید، زخم خورده (مجروح) را از پای درنیاورید، و زنان را با آزار برنیانگیزانید.
22ـ از سفارشات علی علیه السلام به مالک اشتر:
... ثم الله الله، فی الطبقه السفلی من الذین لا حیله لهم، و المساکین و المحتاجین و ذوی البوس و الزمنی، فإنّ فی هذه الطبقه قانعا و معترّا فاحفظ الله ما استحفظک ن حقه فیها و اجعل لهم قسما من غلات صوا فی کل بلد، فإن للاقصی منهم مثل الذی للأدنی. و کلاّ قد استرعیت حقه فلایشعلنک عنهم نظر، فإنک لاعذر بتضییح الصغیر لإحکامک الکثیر المهم، فلا تشخص همک عنهم. و لا تصعّر خدک لهم و تواضع لله یرفعک الله و اخفض جناحک للضعفاء و اربهم إلی ذلک منک حاجه و تفقّد من امورهم ما لا یصل إلیک منهم ممّن تقتحمه العیون و تحقره الرجال، ففرغ لأولئک ثقتک من أهل الخشیه و التّواضع فلیرفع إلیک امورهم، ثم اعمل فیهم بالإعذار إلی الله یوم تلقاه، فإن هولاء أحوج إلی الأنصاف من غیرهم و کل فأعذر إلی الله فی تأدیه حقه إلیه. و تعهد أهل الیتم و الزّمانه و الرّقه فی السن ممن لا حیله له. و لا ینصب للمسأله نفسه فاجر لهم أرزاقاً فإنهم عبادالله فتقرّبّ إلی الله بتخلصهم و وضعهم مواضعهم فی أقواتهم و حقوقهم، فإن الأعمال تخلص بصدق النیّات. (تحف العقول ص141)
الله الله را درباره طبقه پایین اجتماع، بیچارگان، بینوایان، نیازمندان، و زمین‌گیران، در این طبقه مردمی یافت می‌شوند که به اندک نوایی قانع‌اند و کسانی که (از شدت فقر) پریشانی خود را پوشیده ندارند ولی (از بلند طبعی و حیا) دست گدایی برنیارند، خدا رعایت حقوق آنان را از تو خواسته خدا را در این باره منظور دار، در هر شهرستان سهمی از درآمد املاک غنائم (که در اختیار دولت اسلام است و باید صرف مصالح مسلمانان شود) به آنها اختصاص ده. در این قسمت بین دور و نزدیک فرقی نیست، و رعایت حقوق همه به عهده تو است، نباید هیچ فکری تو را از توجه به حال محرومان غافل کند، پرداختن به کارهای مهم، عذر تقصیر در وظیفه‌های کوچک نمی‌شود، همّت خویش را از آنها مگردان، از سر کبر و ناز روی از آنان برمتاب، برای خدا تواضع کن، تا خدایت بلند کند در برابر ناتوان افتاده و فروتن باش و چنان وانمود کن که تو به این روش نیازمندی، کسانی که (بر اثر کهن جامگی و درویشی) دیده‌های (پر نخوت گردنکشان) حاضر نیست در آنها بنگرد و همه جا مورد اهانت و تحقیراند، و به بارگاه تو راهشان نمی‌دهند، آنها هم حاجت‌هایی دارند و دستشان به دامان تو نمی‌رسد، باید به کارهاشان رسیدگی کنی، گروهی خدا ترس و فروتن را که به امانت و دیانتشان اعتماد داری، بگمار تا درخواست‌های آنان را به عرض تو برسانند، آن گاه در حق آنان چنان رفتار کن که روز لقای پروردگار در پیشگاه مقدس او معذور باشی، نیاز آنها به دادرسی و دادخواهی از دیگران بیشتر است، گرچه حق همگان را باید رعایت کنی، و وظیفه الهی را بدون تقصیر درباره همه کس لازم است انجام دهی.
اما درباره کودکان یتیم، افراد زمین‌گیر، و پیران کهنسالی که نه راه چاره دارند و نه روی سوال به خصوص باید (بیشتر) وارسی کنی، و از احوالشان خبر گیری، باید از بیت المال جیره و مقرری مرتب داشته باشند، که اینها همه بندگان خدایند و تو موظّفی آنها را (از این وضع فلاکت بار) نجات بخشی، خوراک و حقوقشان را تأمین کنی و بدین وسیله به خدا تقرّب جویی که اخلاص عمل به صدق نیّت است.
23ـ خطب أمیرالمومنین علیه السلام فی الجمعه فقال:
الحمد لله الولیّ الحمید إلی أن قال: و الجمعه واجبه علی کل مومن إلّا علی الصبی و المریض و المجنون و الشیخ الکبیر و الأعمی و المسافر و المرأه و العبد المملوک و من کان علی رأس فرسخین. (وسائل ج5 ص3)
علی علیه السلام در خطبه‌ای که روز جمعه ایراد می‌کرد پس از حمد و ستایش خداوند چنین فرمود:
(نماز) جمعه بر همه مومنان واجب است مگر کودک، بیمار، دیوانه، سالمند، نابینا، زنان، بنده و کسانی که فاصله آنان دو فرسخ یا (بیشتر) باشد که بر همه اینان واجب نیست.
24ـ قال النّبی صلی الله علیه و آله و سلم:
أُعْطُوا اَلْمَجَالِسَ حَقَّهَا قِیلَ وَ مَا حَقُّهَا؟ قَالَ: غُضُّوا أَبْصَارَکُمْ وَ رُدُّوا اَلسَّلاَمَ وَ أَرْشِدُوا اَلْأَعْمَی وَ أْمُرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ اِنْهَوْا عَنِ اَلْمُنْکَرِ. (سفینه ج1 ص289)
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: حقّ مجالس را ادا کنید. عرض شد یا رسول الله حقّ مجالس چیست؟
فرمود: چشمان خود را بپوشید (تجسّس و کنجکاوی نکنید) سلام کنید، نابینایان را راهنمایی نمایید و امر به معروف و نهی از منکر کنید.
25ـ عن عبدالله حرب قال:
لما اقبل الناس مع امیرالمومنین من صفین أقبلنا معه حتی اذا جزنا النخیله و راینا أبیات الکوفه، اذاً شیخ جالس فی ظل بیت علی وجهه اثرا المرض، فأقبل الیه امیرالمومنین علیه السلام و نحن معه حتی سلّم علیه و سلّمنا معه فرد بنا حسنا قال له امیرالمومنین علیه السلام: فهل شهدت معنا غزاتنا هذه؟ فقال: لا لقد اردتها ولکن ماتری فی من طب الحمی خذلتنی عنها. فقال أمیرالمومنین علیه السلام: «لیس علی الضعفاء و لا علی المرضی و لا علی الذّین لایجدون الی آخر الایه. (نور الثقلین ج2 ص253)
مردی به نام عبدالله می‌گوید: هنگامی که در محضر امیر مومنان از جنگ صفین برمی‌گشتیم از نخیله رد شدیم و منازل کوفه پدیدار شد. پیرمردی که آثار بیماری در صورتش آشکار بود در زیر سایه دیواری نشسته بود.
امیرمومنان به سوی او رفت و سلام کرد و فرمود آیا در این جنگ با ما بودی؟ عرض کرد خیر، تصمیم داشتم ولی بیماری تب مانع از شرکت من در جنگ گردید آن گاه حضرت این آیه شریفه را تلاوت فرمود: (بر ناتوانان، بیماران و کسانی که توانایی وسیله لازم را برای شرکت در جهاد در اختیار ندارند ایرادی نیست که در این برنامه اسلامی شرکت نکنند).
26ـ قال الصادق علیه السلام:
إسماعُ الأصَمِّ مِن غَیرِ تَضَجُّرٍ صَدَقهٌ هَنِیئَهٌ. (بحار ج71 ص388)
امام صادق علیه السلام فرمود: (مطلبی را) به انسان کر تفهیم کردن بدون اینکه او اذیّت شود صدقه گوارا است.
27ـ انَّه سَألَ اباعَبدالله علیه السلام عَن النِّساءِ کَیف سَقطت الجزیه عنهن و رفعت عنهن؟ قال: فقال: لان رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم نهی عن قتل النساء و الولدان فی دار الحرب الا ان یقاتلن، فان قاتلت ایضا فامسک عنها ما امکنک، و لم تخف خللا فلما نهی عن قتلهن فی دار الحرب کان [ذلک] فی دار الاسلام اولی، و لو امتنعت ان تودی الجزیه لم یمکن قتلها، فلما لم یمکن قتلها رفعت الجزیه عنها و لو امتنعه الرجال ان یودوا الجزیه کانوا ناقضین للعهد و حلت دماوهم و قتلهم، لان قتل الرجال مباح فی دار الشرک، و کذلک المقعد من اهل الذمه و الا عمی و الشیخ الفانی و المراه و الولدان فی ارض الحرب، فمن اجل ذلک رفعت عنهم الجزیه. (وسائل ج11 ص47)
مردی می‌گوید از حضرت صادق سوال کردم که چرا از زنان جزیه گرفته نمی‌شود فرمود: به این علّت که رسول خدا از کشتن زنان و کودکان در میدان جنگ نهی کرده است و لو اینکه زنان عملاً در جنگ شرکت داشته باشند.
آن گاه که در میدان جنگ از کشتن زنان و کودکان نهی شود در شهرهای اسلامی به طریق اولی از آنان حمایت باید کرد و باز رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم از کشتن افراد زمین‌گیر، نابینا، پیر، زنان و کودکان در میدان جنگ نهی فرموده است.
28ـ قال الرّضا علیه السلام:
إِذَا لَمْ یَتَهَیَّأْ لِلشَّیْخِ أَوِ اَلشَّابِّ اَلْمَعْلُولِ أَوِ اَلْمَرْأَهِ اَلْحَامِلِ أَنْ یَصُومَ مِنَ اَلْعَطَشِ وَ اَلْجُوعِ أَوْ خَافَتْ أَنْ یُضِرَّ بِوَلَدِهَا فَعَلَیْهِمْ جَمِیعاً اَلْإِفْطَارُ وَ یُتَصَدَّقُ عَنْ کُلِّ وَاحِدٍ لِکُلِّ یَوْمٍ بِمُدَّیْنِ مِنْ طَعَامٍ وَ لَیْسَ عَلَیْهِ اَلْقَضَاءُ. (مستدرک ج1 ص568)
حضرت رضا علیه السلام فرمود: اگر سالمندی، یا جوان معلولی، از شدّت تشنگی و گرسنگی قادر به گرفتن روزه نباشد و زن حامله برای حملش ضرر داشته باشد خوردن روزه برای آنان اشکال ندارد و عوض هر روز یک مدّ غذا به فقرا بدهند و بر سالمند قضا هم واجب نیست. (بهزیستی و تأمین اجتماعی در اسلام، مالک محمودی و ابراهیم بهادری، زیرنظر جعفر سبحانی، تهران، سازمان بهزیستی، 1389، ص211-221)  
تاریخ ثبت در بانک 22 مهر 1398